Panowanie Czechów i Habsburgów na Śląsku upadło w wyniku trzech Śląskich Wojen. W 1740 roku Fryderyk II Wielki włączył Śląsk do Prus. Prusy za panowania Fryderyka II Wielkiego w latach 1740 – 1786 stały się jednym z najpotężniejszych państw europejskich. Zniszczenia i straty Wojny Siedmioletniej (1756-1763) nie ominęły rodziny Richthofen, ale liczba majątków ziemskich gromadzonych w ich rękach rosła i do początku XIX wieku Richthofenowie stali się właścicielami 31 posiadłości. W czasie Wojen Napoleońskich (1792-1815) niektóre majątki ziemskie rodziny Richthofen na Śląsku były terenem bitew i kilku członków rodziny straciło życie. Zamek w Brechelshof/Brachów (został zniszczony) koło Jauer/Jawor, służacy za lazaret, został wybrany przez generała Blücher na miejsce sztabu głównego przed decydującą bitwą nad Katzbach/Kaczawą. Po wojnach zamożność rodziny Richthofen rosła dzięki systematycznej i celowej akcji przyłączania nowych ziem. Do dawnych majątków ziemskich w regionie Striegau/Strzegom, Jauer/Jawor i Landeshut/Kamienna Góra, doszły nowe, zlokalizowane w rejonie w Liegnitz/Legnica, Bolkenhain/Bolków, Neumarkt/Środa Śląska, Breslau/Wrocław, Reichenbach/Przybymierz i Strehlen/Strzelin. Obszary te cechowała doskonała, urodzajna ziemia rolna. Każdy właściciel zarządzający tymi majątkami, polami uprawnymi, farmami i związanymi z rolnictwem zakładami, ponosił własne ekonomiczne ryzyko. Ziemie często zmieniały właścicieli, nawet w tej samej rodzinie. Majątki ziemskie powiększano poprzez dokupowanie sąsiadujących ziem, zwłaszcza, gdy była to ziemia urodzajna. Inwestowanie w ziemię poprawiało sytuację ekonomiczną rodziny. Rodzina Richthofen przez lata powiększała się dzięki narodzinom kolejnych dzieci i poprzez małżeństwa budowała trwałe związki z innymi licznymi rodzinami. Kobiety w rodzinie cieszyły się zawsze specjalnym szacunkiem, wynikającym z kulturowych tradycji, ważne bylo dla nich poświęcania się rodzinie, szczególnie w czasie wojen. W tym miejscu przybliżymy sylwetki kilku członków naszej rodziny z tego okresu historii, podkreślając ich zasługi i pamiętając o łączącym ich stylu życia, oraz serdeczności wynikającej z brandenburskiej tradycji.
Carl Ludwig (1733-1795), czwarty syn Samuela i pierwszy w rodzinie Richthofen, baron z pruskiej nobilitacji, był dyrektorem i członkiem Zarządu Architektury Krajobrazu dla ówczesnego Księstwa Schweidnitz/Świdnicy i Jauer/Jaworaoraz zarządca gminy Striegau/Strzegom.
Carl Ludwig (1733-1795) Dyrektor Architektury Krajobrazu w Schweidnitz/Świdnicy i Jauer/Jaworze
W 1767 roku, po przejęciu majątku Groß-Rosen/Rogoźnicy od starszego brata, Carl Ludwig zgodził się objąć swoim patronatem lokalny kościół protestancki. Został odpowiedzialny za wybudowanie dla potrzeb wiernych domu modlitwy o drewnianej konstrukcji ramowo- szkieletowej. Fundusze na ten cel pochodziły od rodziny Richthofen. Kościoły ewangelickie o drewnianej konstrukcji szkieletowej były typowe na Śląsku w tamtych czasach (Günther Grundmann, „Der evangelische Kirchenbau in Schlesien“, F/M. 1970). Carl Ludwig i jego potomkowie zostali pochowani w rodzinnym grobowcu w Groß-Rosen/Rogoźnicy. W 1991 w kościele katolickim w Rogoźnicy odbyło się nabożeństwo dla rodziny Richthofen i towarzyszących im osób, podczas którego doczesne szczątki Carla Ludwiga i pochowanych z nim członków rodziny, zostały przeniesione do grobu na katolickim cmentarzu w Groß-Rosen/Rogoźnicy.
Potomkowie najstarszego syna Wilhelma (1761-1838), przodka z linii Royn-Schützendorfer/Ruja-Strzałkowice, odegrali ważną rolę w historii naszej rodziny. Pierwszy syn Wilhelma, również Wilhelm (1799-1882) zapoczątkował polską linię naszej rodziny poprzez małżeństwo z polską arystokratką. Żyjący polscy potomkowie Wilhelma są tylko po kądzieli (potomkowie Marii Richthofen i Antoniny Richthofen).
Wilhelm Ludwig Freiherr von Richthofen (1761-1838)
Karl (1801-1874), drugi syn Wilhelma, pasjonował się muzyką i był ekspertem w dziedzinie historii muzyki. Przeszedł na katolicyzm i poślubił Ferdinande von Kulish (1807-1885) damę dworu książąt Württemberg Carlsruhe/Pokój, Śląsk. Ferdinande przyjaźniła się z Caroline von Schiller, córką niemieckiego poety narodowego, Friedricha von Schiller. Listy pisane przez Caroline do Ferdinande zachowały się do dnia dzisiejszego.
Ferdinande Freifrau von Richthofen, z domu von Kulish (1807-1885) i Karl Freiherr von Richthofen (1801-1874)
Karl (1832-1876) syn Ferdinande i Karla został katolickim księdzem a król pruski wyznaczył go na kanonika kapituły wrocławskiej. Karl odszedł od głównego nurtu katolickiego po 1870 roku i związał się z Kościołem Starokatolickim, ponieważ nie chciał uznać dogmatu o nieomylności i prymacie papieża.
Brat Karla, Ferdinand (1833-1905) został geografem i podróżnikiem, poświęcając się poznawaniu i studiowaniu kontynentu azjatyckiego. Ferdinand von Richthofen jest uznany za jednego z najwybitniejszych naukowców XIX wieku. Termin „Jedwabny Szlak” został użyty poraz pierwszy przez Ferdinanda von Richthofen i jest stosowany do dziś do określenia dawnych dróg handlowych, łączących Chiny i Europę. Główne drogi handlowe, łączące Azję i Europę przyczyniły się również do wymiany kulturalnej pomiędzy tymi kontynentami.
Profesor, doktor filozofii Ferdinand Freiherr von Richthofen (1833-1905) – naukowiec, geograf i wybitny znawca Azji
Sven Hedin, szwedzki podróżnik i geograf, uczeń Ferdinanda von Richthofen, uhonorował pamięć swojego profesora, przygotowując jego nekrolog. Grób Ferdinanda von Richthofen znajduje się w Südwestkirchhof Stahnsdorf koło Berlina i został odrestaurowany przed paru laty, częściowo z funduszy rodziny von Richthofen.
Grobowiec profesora, doktora filozofii Ferdinanda Freiherr von Richthofen w Südwestkirchhof Stahnsdorf
Eugen, najmłodszy z synów Karla von Richthofen, tak jak ojciec interesował się muzyką i poślubił Fanny Mendelssohn-Bartholdy (1851-1924), bratanicę rodzeństwa Medelssohn-Bertholdy, Felixa i Fanny.
Fanny Freifrau von Richthofen z domu Mendelssohn-Bartholdy (1851-1924) i Eugen Freiherr von Richthofen, najmłodszy brat geografa Ferdinanda.
Potomkowie Eugena i Fanny von Richthofen z domu Mendelssohn-Bartholdy, mając żydowskich przodków, czuli się ogromnie zagrożeni podczas władzy nazistów. Ich położenie zostało opisane w książce „Pod Pruskim Orłem i Amerykańską Flagą – Życie w Niemczech i Ameryce” przez Joachima von Elbe (Bertelsmann, 1983) wnuka Eugena von Richthofena.
Wracając do rodziny Carla Ludwiga (1733-1795) chcemy nadmienić, że jego drugi syn Carl Andreas Samuel (1762-1836 Barzdorf/Bartoszówek) poświęcił się rolnictwu. Po studiach na uniwersytecie Viadrina i praktykując w rodzinnych majątkach rozwinął nową teorię rolniczą, którą opublikował we współpracy z Albrechtem Thaerem, twórcą nauk rolniczych w Niemczech.
Karl (1787-1841 Brechelshof/Brachów (został zniszczony)), syn Carla Andreasa Samuela, studiował na Uniwersytecie Göttingen, gdzie między innymi poznał inspirującego go pedagoga Johanna Friedricha Herbarta – filozofa i edukatora. Karl poślubił Therese Freiin Grote (1791-1811 Jühnde), ale małżeństwo nie trwało długo przerwane śmiercią młodziutkiej Therese. Karl zrozpaczony po śmierci żony wyjechał do Szwajcarii i w Iferten spędził kilka miesięcy, medytując w towarzystwie nauczyciela i reformatora Johanna Heinricha Pestalozzity oraz edukatora Philippa Emanuela von Fellenberga.
Karl Freiherr von Richthofen (z Brechelshof/Brachów (został zniszczony), Bersdorf/Targoszyn, Rosen/Rogoźnica, Damsdorf/Damianowo etc.), Dyrektor do spraw administracyjnych dzielnicy Jauer/Jawor w Królestwie Prus (1787-1841)
Karl Freiherr von Richthofen (1787-1841) i Caroline Freifrau von Richthofen z domu Freiin Grote (1793-1871)
Therese z domu Freiin Grote (1791-1811) i Caroline z domu Freiin Grote (1793-1871)
Drugą żoną Karla została Caroline Freiin Grote (1793-1871) siostra zmarłej Therese, co jeszcze bardziej wzmocniło związki między obu rodzinami – Richthofenów i Grote. Potwierdza to ogromna kolekcja listów pisanych przez członków obu rodzin w latach 1791 – 1872. Korespondencja ta została skatalogowana i uporządkowana w pięciu tomach, i jest częścią archiwum rodziny Grote.
Karl miał czterech synów: Karla (1811-1888) z małżeństwa z Therese, oraz Ulricha (1814-1878), Bolka (1821-1899), i Ernsta (1825-1892) z małżeństwa z Caroline. Wszyscy z nich zajmują specjalne miejsce w historii rodziny Richthofenów. Powiększyli majątki ziemskie i w 1858 roku założyli cukrownię, która jako firma rodzinna działała nieprzerwanie do 1945 roku. Wtedy to cukrownia Richthofenów została rozebrana i przewieziona do Rosji, a na Dolnym Śląsku pozostały po niej jedynie robotnicze budynki mieszkalne.
Karl Freiherr von Richthofen (1811-1888) z Damsdorf/Damianowo, Dr prawa., Dr filozofii., Profesor prawa na Uniwersytecie Berlińskim
Ulrich Freiherr von Richthofen (1814-1878)
Bolko Freiherr von Richthofen (1821-1899), Dyrektor Fideikomisu na majątki Groß- i Klein-Rosen/Rogoźnica etc., Dr prawa, Dyrektor do spraw administracyjnych Królestwa Prus, teolog, autor, zarządca rodzinnego trustu
Wymienieni powyżej czterej bracia Richthofenowie znali osobiście Braci Grimm, Jacoba i Wilhelma, popularnych autorów bajek. W księdze z 2000 roku Stowarzyszenia Braci Grimm znajduje się fragment z pamiętnika Wilhelma Grimma, w którym odnotował on wycieczkę latem 1850 roku do majątku Richthofenów na Śląsku. Jacob Grimm zainspirował Karla, najstarszego z braci Richthofenów, do badań nad starym fryzyjskim prawem, co zaowocowało kilkutomowym dziełem nazwanym „Badania nad Źródłami Prawa Staro Fryzyjskiego”. Karl von Richthofen będąc profesorem prawa na Uniwersytecie Berlińskim miał również wkład w powstanie Monumenta Germaniae Historica (Pomniki Dziejowe Niemiec) kilkakrotnie wzbogacając tę serię o teksty źródłowe. Karl von Richthofen był wolnomyślicielem i członkiem różnych zgromadzeń. Słynna kolekcja manuskryptów dotycząca fryzyjskiego prawa ziemi „Landrecht”-von Richthofen Collectie” należąca do Karla von Richthofena, w 1921 roku została przekazana przez rodzinę Richthofenów do Biblioteki Prowincji w Leeuwarden we Fryzji. W 1929 roku prywatna biblioteka Karla von Richthofena składająca się z 4250 tomów i zawierająca unikalną kolekcję dokumentów i prac poświęconych historii wczesnego prawa holenderskiego i niemieckiego, została podarowana Uniwersytetowi Columbia w Nowym Jorku.
Bolko (1821-1899 z linii Groß-Rosen/Rogoźnica) był rzutkim przedsiębiorcą rolnym i właścicielem kamieniołomów. Dostarczał bloki granitowe do budowy Reichstagu w Berlinie. Bolko i jego żona, pisarka Gertrud von Richthofen, z domu Freiin von Tschammer und Quaritz (1831-1890), zostali członkami zreformowanego kościoła katolickiego i to wyznanie religijne zostało zaakceptowane przez ich dzieci i wnuki.
Zdjęcie Bolka i Gertrud obchodzących swoje Srebrne Wesele
Bolko ufundował kaplicę dla społeczności religijnej w swoim majątku Groß-Rosen/Rogoźnica, a także w 1863 roku kościół w stylu neogotyckim w Liegnitz/Legnicy, na ulicy Henryka Pobożnego. Budynek ten po II wojnie światowej został przekazany Zielonoświątkowcom. Bolko będąc patronem lokalnej wspólnoty protestantów, w 1872 roku wzniósł nowy budynek kościelny na miejscu zniszczonego domu modlitwy, ufundowanego w przeszłości przez jego pradziadka Carla Ludwiga. Ten nowy budynek był zaprojektowany zgodnie z pruskimi zasadami historycznego stylu. Dzisiaj używany jest przez lokalną społeczność katolicką. Bolka kształtowały idee filozoficzne jego ojca Karla i przemyślenia pedagoga Pestalozziego dotyczące koedukacji. Zetknięcie się Bolka z ideą Johanna Hinricha Wicherna chrześcijańskiej misji wewnętrznej niesienia pomocy opuszczonym dzieciom w bliskim otoczeniu i swoim kraju, oraz z działalnością sierocińca “Das Rauhe Haus” w Hamburgu założonego przez Johanna Wicherna, wywarły na nim ogromne wrażenie. W 1852 roku Bolko z żoną Gertrud ufundowali w Groß-Rosen/Rogoźnica ośrodek „Martinshaus”, który powstając 160 lat temu był bliski koncepcji dzisiejszych SOS Wiosek Dziecięcych. Groß-Rosen/Rogoźnica z kościołem katolickim, protestanckim, z kaplicą zreformowanego kościoła katolickiego na terenie majątku Richthofenów, i z ośrodkiem „Martinhaus” – stał się ekumeniczną wspólnotą.
Wracając ponownie do potomków Carla Ludwiga musimy wspomnieć jego czwartego syna o imieniu Gottlob (1769-1808 Kohlhöhe/Goczałków Górny i Gutschdorf/Goczałków), który poślubił Friederike – Księżniczkę Schleswig-Sonderburg-Holstein-Beck (1780-1862).
Zdjęcie Friederike Księżniczkę Schleswig-Sonderburg-Holstein-Beck
Młodszy brat księżniczki Friederike, książę Wilhelm poślubił wnuczkę duńskiego króla Frederika V, pochodzącą z Domu Oldenburg. Syn tej pary, a bratanek księżniczki Friederike został dziedzicem tronu duńskiego w 1863 roku, jako Christian IX. Nazywano go teściem Europy, ponieważ potomkowie Christiana IX zasiedli na tronach Wielkiej Brytanii, Rosji, Szwecji, Grecji i Hanoweru. Zgodnie z prawami pierworodnego najstarszy syn Friedrich (1805-1872) otrzymał tytuł księcia pruskiego, a w geście kurtuazji tytuły księżnych również otrzymały Friederike i jej córki. Ta linia naszej rodziny przyłączyła się do pietystycznej grupy religijnej w Herrenhut. Friedrich sprzedał odziedziczony majątek, który później odkupili jego kuzyni. Osobiste losy księcia Friedricha są przedstawione w powieści śląskiego pisarza Gustava Freytaga p.t. ”Soll und Haben”.
Wróćmy teraz do najstarszej linii rodziny. Dwóch wnuków Samuela Richthofena (1713-1786) Eugen (1810-1896 Reinischdorf) i Lothar (1817-1893 Karlowitz/Karłowice) poślubili siostry Eva i Hulda von Teichman und Logischen – dziedziczki kompanii górniczej ”Georg von Giesche’s Heirs”.
Eugen Freiherr von Richthofen (1810-1896) z Reinischdorf
Lothar Freiherr von Richthofen (1817-1893) z Karlowitz/Karłowice
Lothar stanął na czele zarządu kompanii ”Georg von Giesche’s Heirs”. Z jego inicjatywy zakupiono kopalnię „Cleophas”. Po I wojnie światowej miejsce Lothara zajął jego syn Friedrich Wilhelm (1855-1929 Jacobsdorf/Jakubowice).
Friedrich-Wilhelm Freiherr von Richthofen (1855-1929) z Jacobsdorf/Jakubowice
Eugen i Lothar byli członkami Zakonu Kawalerów Maltańskich, tak jak wielu członków rodziny von Richthofen. Syn Lothara Walter (1850-1898), który był pionierem biznesmenem na kontynencie amerykańskim i wybudował w stanie Kolorado legendarny „Zamek Richthofenów”, został honorowym obywatelem miasta Denver w stanie Kolorado, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej.
Walter Freiherr von Richthofen (1850-1898), honorowy obywatel miasta Denver w stanie Kolorado w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej
Najstarszy syn Eugena Hugo von Richthofen (1842-1904) był naczelnym administratorem miasta Kolonia, ministrem w rządzie powiatu Lippe w Nadrenii-Północnej Westfali, i prezydentem Prus Wschodnich, które to stanowisko objął po synu księcia Bismarcka. Był odpowiedzialny za zorganizowanie obchodów dwusetnej rocznicy przeistoczenia Elektoratu w Królestwo Prus.
Hugo Freiherr von Richthofen (1842-1904), prezydent dzielnicy miasta Kolonii, minister w gabinecie księstwa Lippe, prezydent prowincji Prus Wschodnich
Drugi syn Eugena Ulrich (1846-1917 Seichau/Sichów i Petersdorf/Piotrówek) zgodnie z prawem pruskim otrzymał tytuł księcia.
Berhard von Richthofen (1836-1895, Cammerau/Komorów) był naczelnym administratorem regionu Berlina, a także przez ostatnie dziesięć lat życia, szefem policji w Berlinie. W tym czasie zostały wprowadzone antysocjalistyczne regulacje prawne, które spowodowały napięcia pomiędzy władzą i grupami opozycyjnymi.
Bernhard Freiherr von Richthofen (1836-1895), Komendant główny policji w Berlinie w latach 1885-1895
Najmłodszy z synów Johanna Praetoriusa von Richthofena nazwany Dieprand Oswald dał początek najmłodszej gałęzi rodziny baronów Richthofenów reprezentowanej przez grupę wybitnych osobistości, jak np. Dr. Emil von Richthofen (1810-1895), który napisał pierwszą część „Historii Rodziny Richthofenów”.
Zdjęcie Emila von Richthofena (1810-1895)
Po ukończeniu studiów prawniczych drugi syn Emila, Ludwig (1837-1873) rozpoczął karierę administracyjną w Minden a potem w Gütersloh, gdzie został burmistrzem. W czasie sprawowania przez niego urzędu burmistrza w Gütersloh powstał tam bank ”Sparkasse”, wspierany przez lokalną społeczność. Ludwig brał udział w wojnie przeciwko Danii w 1864, i wojnie Prusko-Hanowerskiej w 1866. Został ranny w bitwie pod Langensalza. Po wojnie, kiedy Księstwa Schleswig i Holstein zostały prowincjami Prus, Ludwig był zaangażowany w reorganizację administracji tych prowincji i został dyrektorem dystryktu Eiderstedt.
Ludwig Freiherr von Richthofen (1837-1873), dyrektor do spraw administracyjnych dzielnicy Eiderstedt
Oswald Freiherr von Richthofen (1847-1906) był dyrektorem departamentu do spraw kolonialnych w ministerstwie spraw zagranicznych Niemiec w latach 1896-1897, po czym podsekretarzem i sekretarzem (1900-1906) ministerstwa spraw zagranicznych.
Prawnuk Oswalda, Patrick napisał biografię Oswalda Freiherra von Richthofena zatytułowaną ”Jahre der Entscheidung. Der kaiserlich-deutsche Staatssekretär des Auswärtigen Amtes Oswald Frhr. von Richthofen 1847-1906” (“Lata Podejmowania Decyzji: Oswald Frhr. von Richthofen, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Cesarstwa Niemieckiego 1847-1906)”. W biografii podkreślił cechy Oswalda wolnomyśliciela, kiedy sprawował on urząd ministra w gabinecie Bülowa. Książka została wydana w 2007 roku przez Alyscamps Press.
